لَقَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَى الْمُؤمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَة وَإِن کَانُواْ مِن قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُّبِینٍ
«به یقین خدا بر مؤمنان منت نهاد [که‏] پیامبرى از خودشان در میان آنان برانگیخت تا آیات خود را برایشان بخواند و پاکشان گرداند وکتاب و حکمت به آنان بیاموزد، قطعاً پیش از آن درگمراهى آشکارى بودند»
( آیة  164 سورة مبارکة  آل عمران)

تزکیه به معنی پاک ساختن انسان از پلیدی‌ها و خوهای پست حیوانی جهت رشد و نمو صفات متعالی فطری است که از اهداف بعثت پیام‌آوران الهی بوده است. هر فرد به میزانی که توفیق تزکیه یابد، علوم در وجودش بارور می‌شود و تربیت می‌پذیرد. به عبارت دیگر می‌توان گفت:
تزکیه + تعلیم = تربیت
تزکیه و تربیت از منظر مبانی حکمت‌سرا فرآیندی است که در انسان به صورت اختیاری و آگاهانه شکل می‌گیرد. تربیت کارکرد اصلی ساختار حکمت‌سرا است و در حقیقت یافتن ظرفیت برای پذیرش حکمت وابسته به میزان تربیت هر شخص است.
مفهوم «تربیت»در عرض، تکمیل‌کننده یا مقابل واژه‌های «تعلیم و آموزش»قرار ندارد و منظور از کلمۀ حکمت‌جویی(جایگزین دانش‌آموزی و دانشجویی) واژه‌ای با بار معنایی اعم از تعلیم و تزکیه است.
در حکمت‌سرا همۀ فعالیت‌های علمی، آموزشی و رفتاری زمینه‌ساز تزکیه و تربیت است. بر این اساس همۀ نیروهای انسانی حکمت‌سرا نقش تربیتی دارند و به ترتیب مسئولیت عبارت‌اند از:
الف. حکمت‌جو: ازآن‌جا که تربیت لازم است آگاهانه و اختیاری باشد مهم‌ترین فردی که مسئولیت تربیت را عهده‌دار است خود حکمت‌جو است. نظام نامۀ حکمت جو¹¹  بیانگر شأن و جایگاه تربیتی حکمت‌جو است.
ب. ولی:با توجه به ولایت پدر بر فرزند، اولین فرد بعد از حکمت‌جو که مسئولیت خدمتگزاری تربیتی را داراست پدر یا جانشین وی است.
بر همین اساس هر ولی مطابق نظام نامۀ اولیاء¹²که با اظهار نظر اولیاء و هماهنگی مسئولین حکمت‌سرا قابل به روز رسانی است به فرزند خویش خدمات تربیتی ارائه می‌دهد.
پ. بازوگیر¹³: این لفظ برگرفته از حدیث مبارک امام سجادjاست که می‌فرمایند:
هلک من لیس له حکیم یرشده و ذل من لیس له سفیه یعضده
هلاک گردد کسی که برایش حکیمی که رشدش دهد، نباشد و ذلیل گردد کسی که نابخردی نداشته باشد تا از آن نابخرد بازوگیری نماید.
از جمله نعمت‌های مهم که برای حکمت‌جو امکان و زمینه تربیت را فراهم می‌کند خدمتگزاری شخصی است که به عنوان بازوگیر ایفای نقش می‌کند. این شخص نقش مؤثر و وظایف متعددی در همراهی حکمت‌جو برای دستیابی و بهبود مدیریت خویشتن وی دارد. عنوان‌های گوناگونی که می‌توان برای این شخص به کار برد عبارت است از: معلم جامع، معلم همراه، رهیار، پشتیبان فرهنگی، مدیر تربیتی، مرشد، مربی، رابط فرهنگی، مربی راهنما، رفیق مجرب، مربی همراه، رفیق رشد و... .
این شخص به عنوان بازوی ولی با انتخاب متقابل حکمت‌جو و خودش، حکمت‌جو را به طور مستمر و دائمی در حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب در همۀ ابعاد شخصیتی یاری می‌رساند و در این یاری‌رسانی از ابزارهای مختلفی استفاده می‌نماید. از جمله ابزارهایی که بازوگیر برای خدمت‌رسانی به حکمت‌جو استفاده می‌کند، فرم‌های شخصیتی¹⁴گوناگونی است که در فرآیند ارتباط حکمت‌جو با حکمت‌سرا تکمیل  می­شود.
ت. دیگر اشخاص مرتبط با حکمت‌جو: با توجه به ارکان حکمت‌سرا به طور کلی همۀ خدمتگزاران به حکمت‌جو اعم از مدیر تا مدرسین و معلمین در موضوعات گوناگون نقش تربیتی دارند و این بدان دلیل است که:
در همۀ آموزه‌های حکمت‌سرا لازم است انگیزۀ حقیقت‌جویی، قدرت استفاده از حق انتخاب، تولید عمل صالح در نظر گرفته شود.